Centralny Port Komunikacyjny – CPK, znany też pod angielską nazwą Solidarity Transport Hub - STH, jest największą w historii Polski inwestycją infrastrukturalną, a obecnie jest to również największy projekt infrastrukturalny w Europie.

Po pierwsze, czym właściwie jest CPK?

Planowana jest budowa nowego lotniska przeznaczonego do obsługi 45 milionów pasażerów z możliwością rozbudowy zdolności do 100 milionów pasażerów. Nie chodzi jednak wyłącznie o budowę nowego lotniska w centrum Polski, ale również, a może przede wszystkim, o jego połączenie siecią 1.800 kilometrów nowych torów kolei dużych prędkości.

Jako ciekawostkę historyczną warto wspomnieć, że pomysł CPK po raz pierwszy pojawił się w Polsce w latach 70-tych minionego wieku. W późniejszym okresie, w latach 90-tych i w pierwszej dekadzie XXI wieku, kolejne, demokratyczne już rządy Polski, zlecały badania i studia w tym zakresie. Jednak to aktualny rząd zdecydowanie postawił na to przedsięwzięcie i przeszedł od fazy studiów do etapu planowania i realizacji. 7 listopada 2017 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie przyjęcia koncepcji inwestycji CPK. W dokumencie tym między innymi dokładnie omówiono diagnozę czynników uzasadniających potrzebę budowy nowego lotniska i przedstawiono szczegółowe studium inwestycji w zakresie portu lotniczego i transportu kolejowego. 10 października 2018 r. uchwalona została ustawa o CPK, która reguluje sposób zarządzania inwestycją i jej realizacją. Wówczas rozpoczęła działalność spółka Centralny Port Komunikacyjny Sp. z o.o., zawiązana w celu realizacji tego projektu. Jedynym wspólnikiem spółki jest Skarb Państwa.

Gdzie powstanie CPK?

CPK będzie zlokalizowany 37 kilometrów na zachód od Warszawy. Lokalizacja ta ma strategiczne znaczenie nie tylko dla Polski, ale także dla całej Europy Środkowo-Wschodniej, zważywszy na powstającą już infrastrukturę drogową, której celem jest połączenie północnej i południowej Europy poprzez takie projekty jak Via Carpatia. Zaś sama Via Carpatia jest pomyślana jako część projektów infrastrukturalnych mających ułatwić wymianę handlową z Chinami i pozostałą częścią Azji. Nie należy również zapominać o budowanej obecnie nowej linii kolejowej Rail Baltica, która połączy Warszawę krajami bałtyckimi.

Jakie są główne cechy projektu CPK?

Tym, co przede wszystkim wyróżnia CPK, jest funkcja węzła integrującego transport lotniczy (węzłowy port lotniczy), kolejowy i drogowy. W ten sposób w CPK zbiegną się najważniejsze polskie infrastruktury transportowe. Celem jest, aby dojazd do CPK z głównych miast Polski zajmował od 2 do 2,5 godziny. Należy zaznaczyć, że nowy terminal lotniczy będzie połączony ze stacją kolejową obsługującą nowe linie kolei dużych prędkości.

Z analiz inwestycji transportu drogowego i kolejowego realizowanych w Polsce i w krajach sąsiednich (takich jak Via Carpatia czy Rail Baltica) wynika, że CPK mógłby stać się portem lotniczym obsługującym loty międzynarodowe nie tylko dla pasażerów z Polski, ale także dla podróżnych z krajów graniczących z Polską. Z drugiej strony, nowa sieć kolei dużych prędkości ma również na celu przybliżenie tego rodzaju transportu do wszystkich obywateli i w tym znaczeniu, naśladowanie francuskiego modelu intermodalności w celu zapewnienia lepszego wykorzystania kolei dużych prędkości przez większość obywateli.

Kolejnym elementem charakteryzującym CPK i świadczącym o wartości ekonomicznej, jaką taki projekt może wygenerować dla Polski, są plany, aby stał się on nie tylko węzłem transportu pasażerskiego, ale także platformą logistyczną. Zgodnie z koncepcją nowego portu lotniczego, jego część będzie przeznaczona na transport towarowy, dzięki czemu CPK stanie się położonym w samym centrum Europy ważnym węzłem logistycznym, w którym będzie się zbiegać sieć drogowa i kolejowa, tworząc w ten sposób bezprecedensowy w tej części Europy hub transportu towarowego i pasażerskiego.

Jakie są terminy realizacji i co zrobiono dotychczas?

Projekt jest podzielony na kilka etapów. Zgodnie z przyjętymi założeniami budowa komponentu lotniskowego powinna zostać ukończona pod koniec 2027 r. Jak już wspomniano, początkowa przepustowość lotniska wyniesie 45 milionów pasażerów rocznie. Zbudowane zostaną dwa równoległe pasy startowe o długości ok. 4000 m i szerokości 60 m wraz z drogami kołowania. W przyszłości będzie jednak możliwe zwiększenie przepustowości terminalu lotniczego, dzięki możliwości rozbudowy lotniska z dwóch do czterech pasów startowych. Należy zauważyć, że rozbudowa ta jest już przewidziana w master planie i stanowi część procedur zakupu i wywłaszczenia gruntów.

Jeśli zaś chodzi o infrastrukturę kolejową, obejmującą 1800 km nowych torów kolei dużych prędkości oraz komponent kolejowy terminalu lotniczego, to zostaną one w pełni ukończone do końca 2034 roku.

Obecnie projekt znajduje się w pierwszej fazie. Jeśli chodzi o prace w zakresie terminala lotniczego, to między innymi przeprowadzana jest inwentaryzacja przyrodnicza, która jest już na ukończeniu, podobnie jak prace geologiczne, master plan jest gotowy w 50%, a kilka przetargów jest w toku, na przykład przetarg ramowy na prace przygotowawcze do budowy płyty postojowej (teren i drogi dojazdowe) o wartości około 400 milionów euro.

Jeśli chodzi o komponent kolejowy, to istnieje dwanaście projektów wykonalności obejmujących łącznie długość 1200 km, natomiast na przykład inwentaryzacja przyrodnicza dla odcinka Warszawa-Łódź jest już prawie zakończona. Połączenie Warszawy i Łodzi z CPK obejmie teren zamieszkały przez ponad 5 milionów osób i przyczyni się do stworzenia nowego centrum logistycznego Polski. Projekt, którego celem jest połączenie południowej Polski nowym tunelem dostosowanym do dużej prędkości, znajduje się obecnie w fazie koncepcji, po czym przejdzie do fazy projektowej. Jednym z pierwszych działań będzie budowa szybu startowego TBM, co planowane jest na czerwiec 2023 r. Budowa samego tylko tunelu o długości 5 km może stanowić koszt przekraczający 300 milionów euro. Przy okazji tej inwestycji warto dodać, że Republika Czeska planuje budowę szybkiej kolei do granicy z Polską, aby w ten sposób połączyć się z siecią szybkiej kolei planowaną w Polsce. To kolejna przesłanka potwierdzająca, że CPK odgrywać będzie istotną rolę nie tylko w Polsce, ale i dla krajów ościennych.

Nie należy również zapominać, że budowa CPK spowodowała potrzebę, za którą poszła decyzja, o poszerzeniu autostrady A2 między Warszawą i Łodzią do trzech pasów ruchu, zapewniając tym samym połączenie drogowe z lotniskiem. Ponadto CPK jest również powodem budowy drugiej obwodnicy Warszawy, która będzie połączona z nowym portem lotniczym.

Jakie są źródła finansowania projektu CPK?

W pierwszym rzędzie trzeba zaznaczyć, że 28 października 2020 roku Rada Ministrów polskiego rządu zatwierdziła plan inwestycyjny CPK na lata 2020-2023, przyznając projektowi dofinansowanie ze środków publicznych w wysokości 9 230 000 000 złotych. Plan ma służyć finansowaniu pierwszego etapu realizacji CPK.

Zgodnie z informacjami zawartymi w Koncepcji inwestycji CPK oraz informacjami opublikowanymi dotychczas na oficjalnej stronie internetowej CPK (www.cpk.pl), należy wprowadzić zróżnicowanie między finansowaniem komponentu lotniskowego i infrastruktury kolejowej.

Jeśli chodzi o terminal, to będzie on finansowany przez spółkę Centralny Port Komunikacyjny Sp. z o.o., co oznacza, że będzie to finansowanie publiczne z możliwością korzystania ze źródeł zewnętrznych, czyli instytucji międzynarodowych, takich jak Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju oraz Azjatycki Bank Inwestycji Infrastrukturalnych. Ponadto Centralny Port Komunikacyjny Sp. z o.o. z całą pewnością będzie starała się o uzyskanie finansowania przez banki komercyjne, fundusze inwestycyjne itp. Rozważane będą również różne mechanizmy finansowania publiczno-prywatnego, zwłaszcza że należy pamiętać, iż infrastruktura portu lotniczego nie będzie kwalifikowała się do finansowania z funduszy europejskich, ponieważ dyrektywy europejskie nie przewidują objęcia tego typu inwestycji tego rodzaju pomocą. W związku z tym, w przypadku komponentu lotniskowego, finansowanie prywatne stanie się niezbędne.

Natomiast, jeśli chodzi o infrastrukturę kolejową, to kwalifikuje się ona do finansowania ze środków UE, ponieważ sieć nowych linii, które mają powstać, będzie mieścić się w ramach strategii na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności promowanej przez Komisję Europejską, a tym samym będzie zgodna z Europejskim Zielonym Ładem. Jednym z przykładów dofinansowania ze środków UE jest kwota 25 milionów euro uzyskana na budowę tunelu kolei dużych prędkości w Łodzi.

Jaką rolę mogą w tym projekcie odegrać przedsiębiorstwa hiszpańskie?

Hiszpańskie przedsiębiorstwa z branży kolejowej (budownictwo, tabor kolejowy, sygnalizacja/kontrola ruchu, inżynieria/konsulting) są liderami w Europie i posiadają know-how, które w Polsce cieszy się dobrą opinią i uznaniem. Wyraźnym praktycznym przykładem jest to, że hiszpańskie podmioty biorą obecnie udział w różnych przetargach publicznych organizowanych przez CPK, a w niektórych przypadkach otrzymują nawet po kilka zamówień. Jest to jednak dopiero wstęp do licznych możliwości, które w najbliższych miesiącach otwierają się dla hiszpańskich przedsiębiorstw, których przedmiot działalności jest związany z sektorem infrastruktury. Należy podkreślić, że zaangażowaniu hiszpańskich przedsiębiorstw w ten projekt sprzyja dodatkowo podpisanie Porozumienia o Współpracy między rządami Hiszpanii i Polski w sprawie budowy CPK. Celem memorandum jest współpraca obu krajów w takich dziedzinach, jak budownictwo, nadzór nad infrastrukturą kolejową i zarządzanie ruchem kolejowym.

Niezależnie od tego, firmom, które nie miały jeszcze okazji prowadzić działalności w Polsce, a są zainteresowane tym projektem, radzimy, aby z odpowiednim wyprzedzeniem zaczęły zapoznawać się z polskim rynkiem i analizować go w celu określenia otwierających się przed nimi możliwości biznesowych. Terminy mogą wydawać się jeszcze odległe, ale projekt wszedł już w fazę realizacji i wzbudza coraz większe zainteresowanie na świecie. Ponadto, aby z powodzeniem wejść na polski rynek, z wyprzedzeniem należy zapoznać się z ramami prawnymi i podatkowymi, a to wymaga czasu. Polskie przepisy prawne i instytucje generalnie są bardzo podobne do hiszpańskich. Istnieją jednak różnice, a często właśnie w takich szczegółach tkwi szansa na sukces lub potencjalne zagrożenia. Polska ustawa o zamówieniach publicznych jest w dużej mierze transpozycją dyrektyw europejskich, a zatem instytucje/mechanizmy są podobne do tych uregulowanych w hiszpańskim odpowiedniku tej ustawy. Niezależnie od tego zawsze należy pamiętać, że istnieją elementy uregulowań, które są odmienne, a jeśli dodamy do tego praktykę, która często różni się od hiszpańskiej, możemy znaleźć się w trudnej sytuacji, która w wielu przypadkach jest możliwa do uniknięcia dzięki wcześniejszej analizie. Z tego powodu zawsze jest wskazane, aby w każdym przypadku korzystać z doradztwa miejscowych ekspertów w poszczególnych branżach działalności, która ma być prowadzona w Polsce.

Podsumowując, uważamy, że hiszpańskie przedsiębiorstwa mogą odegrać wiodącą role w projekcie CPK, ponieważ doświadczenie hiszpańskiego sektora kolejowego w rozwoju kolei dużych prędkości w Hiszpanii i na świecie jest atutem nie do przecenienia. Polskie władze doceniają osiągnięcia Hiszpanii i jej przedsiębiorstw w dziedzinie kolei dużych prędkości, czego najlepszym dowodem jest wspomniane wyżej memorandum podpisane między rządami Hiszpanii i Polski. Wszystko to pozwala oczekiwać, że hiszpańskie firmy mogą być bardzo ważnym graczem w planowaniu, budowie i przyszłym zarządzaniu CPK.

Działania podjęte przez CPK w 2021 roku.